Adrianne Lenker: De kunst van verhalende songwriting
©️ Adrianne Lenker by Erinn Springer for The New York Times
Adrianne Lenker en de band Big Thief nemen een onmisbare plek in binnen de hedendaagse muziekwereld. Vooral Lenkers verhalende, literaire songwriting groeide uit tot een van de grootste troeven van zowel Big Thief als haar eigen muziek. Persoonlijke herinneringen worden feilloos verwikkeld met complexe, magnetische instrumentals die samen haar verhaalwereld tot leven brengen. Wat is het verschil tussen lied en poëzie? Niet veel, in Lenkers geval.
I was seventeen, cotton-candy rain,
driving with my lover,
we missed our plane
In het onuitgebrachte Big Thief-nummer Incomprehensible reflecteert leadzangeres Adrianne Lenker op de komst van haar drieëndertigste verjaardag. In deze live performance staat ze op het podium in een groot T-shirt, en begint ze lichtzinnig aan het nummer terwijl haar wilde haar voor haar ogen valt. De eerste verses reizen terug naar een idyllische roadscene zestien jaar eerder, toen haar leven nog bestond uit zorgeloze vrijheid, jonge liefde en cotton-candy rain – een korte, metaforische insert die de zoetheid van nostalgie op een bijzondere wijze grijpt. Lenkers beschrijvende openingsverses contextualiseren steeds het bredere narratief van haar liedteksten en verlichten in de kortste tijd het pad naar haar leefwereld. Pas dieper in het nummer zet ze haar bekende tekstuele bekwaamheid in, met woorden die zich als een wildvuur over sociale media verspreiden. Duizenden mensen delen hun ode aan ouder worden:
My mother and my grandma, my great-grandmother too
They wrinkle like the river, sweeten like the dew
And as silver as the rainbow scales that shimmer purple blue
How can beauty that is living be anything but true?
Halverwege de acht minuten durende Way Out West-liveshow keren de eerste woorden weer terug. Groovier deze keer. Met meer emotie. Een uitgerekt instrumentaal intermezzo opereert als soundtrack van een onhoorbare band-bijeenkomst waar de boodschap rond gaat; Lenker wil het nummer een tweede keer spelen. Zonder gitaar, met een magische nonchalance, terwijl ze met haar vingers door haar ontembare haar strijkt en danst voor het publiek. Without a care. Dat kan. De bandleden volgen haar naadloos – ze smelten samen tot één muzikale entiteit. Het geluid van de (bas)gitaren van Buck Meek en Justin Felton vullen soepel de ruimte die Lenker vrijmaakt. Big Thief beheerst een opmerkelijke synchroniciteit, zelfs met twee drummers: James Krivchenia en Jon Nellen.
Incomprehensible is een eerlijke bekentenis over de dualiteiten van het verouderingsproces. Het nummer combineert de negatieve maatschappelijke houdingen ten opzichte van ouder wordende vrouwen met een soort toekomstnostalgie naar het bereiken van precies deze ouderdom, te rimpelen als de rivier en te zoeten als de dauw. Cryptische en symbolische zinnen worden afgewisseld door licht verteerbare en kraakheldere versregels als ““I'm afraid of getting older", that's what I learned to say, 'cause society has given me the words to think that way”, die haar boodschap luid en duidelijk overbrengen zonder haar gewoonlijke ambiguïteit of beeldspraak.
Ook op 14 augustus, 2024 bij OLT Rivierenhof in Antwerpen, speelde Big Thief Incomprehensible dubbel. Lenker spreekt het publiek toe: “I’m gonna be honest with you, we played the previous song way too fast ‘cause I had to pee so bad.” lacht ze. “I pissed myself once on stage when I was about sixteen. I told the guy I was seeing that I had my period or something. So here it is again.”, voegt ze toe, gevolgd door luid gejuich en de eerste noten, nu met een tragere BPM.
De show was maanden op voorhand uitverkocht. Tweedehands tickets op Ticketswap verdwenen als sneeuw voor de zon, seconden nadat ze online kwamen. Ik kon de show bijwonen dankzij een plek op de gastenlijst. Die lijst was vrijwel meteen vol – gebeurt amper. Mijn geluk beroofde me echter niet van mijn eerste manische episode, noch van een nieuw aangewakkerd begrip voor gokverslaafden – beide veroorzaakt door een ludieke lichamelijke overname die me dwong urenlang elke vijf seconden de eventpagina te verversen. Ik was vastberaden om tussen de 398 wanhopige kapers een ticket voor een goede vriendin te bemachtigen. Ze moest en zou deze herinnering delen. Na een halve dag gekluisterd aan onze telefoons en laptops te zitten, op een gegeven moment met drie mensen tegelijk, had ik er eindelijk een te pakken.
Het was het waard.
Tucker Zimmerman speelde het voorprogramma, een goede vriend van de band en 83-jarige undercover liedjesschrijver die zijn tijd doorbrengt in een huisje in Wallonië. Samen met Lenker bracht hij nummers van hun samenwerkingsalbum Dance of Love (2024) en een aantal van zijn solonummers, zoals She's an Easy Rider van het album Songpoet (2006). Een van de nummers die ze samen zongen was Burial at Sea, een prachtig duet gevuld met beeldspraak over de zee, vol walvissen en verloren tijd. De eerste zinnen stroomde langzaam binnen – Zimmerman zingt ze:
Take me out to the edge of the sky
Fill me with laughter and a lopsided smile
Roll back the waves that cloud my eyes
I want to dance with the whales for a while
Oh, yeah. En later,
There's a message in a bottle
from fourteen hundred and ninety-two
shipwrecked sailors on a rock
a stone's throw away from the village they plundered
'Our time is up, no more shall we count
the clicks of the clock'
Ook brachten ze The Season, een tragere dubbelstemmige herwerking van Zimmermans originele versie van het album A Feather Flies Out (2021).
Zowel The Season als Incomprehensible reflecteren op het verouderingsproces als een ritueel van schoonheid. Het gewicht van ouder worden verschilt aanzienlijk wanneer het perspectief omschakelt van een 33-jarige vrouw naar een 83-jarige man. Waar Lenker in Incomprehensible zingt hoe de maatschappij haar vertelt om niet uitgezakt of grijs te worden, en dat uitgebalanceerd door te zeggen dat 33 er toch niet echt toe doet naast de eeuwigheid, zingt Zimmerman in The Season:
I'm amazed when
I come awake each day and see the light
And I'm so grateful
I made it through another night
I can't believe I'm still hanging around
I can't believe I'm not hanging upside down
And yes, I'm so lucky to be alive
And kicking too
Ouder worden evolueert naar een eer, een geluk, in plaats van een last. “I can’t believe I still get to do this in my old day”, zegt Zimmerman, terwijl hij zijn gitaar moeizaam op zijn schoot neemt. Hij spreekt het publiek toe met dezelfde gegronde, bescheiden en nuchtere uitstraling die de leden van Big Thief ook belichamen. “Thank you for being here, and thank you to these amazing people for giving me the opportunity to sing some of these old songs for you.” Zimmermans kwetsbaarheid en fragiele podiumaanwezigheid ontroerden het publiek aanzienlijk. Honderden mensen werden muisstil onder een open hemel. Ze deelden tranen en admiratie, een nieuw gevoel van samenhorigheid en appreciatie voor het leven. Toen hij schuifelend van het podium afliep, ondersteunde Lenkers arm hem, tot ze langzaam samen achter de gordijnen verdwenen.
Het onroerende en zeldzame gezicht van intergenerationele vriendschap en het wederzijdse respect illustreert de menselijkheid die Lenker in de hedendaagse muziekscene brengt. In een interview met 3 voor 12 vertelt Zimmerman hoe hij zichzelf volledig distantieerde van de muziekindustrie, en hoe hij niets te maken wou hebben met diens valse beloftes. Lenkers aanbod om met hem op te treden veranderde zijn leven drastisch. “Nu moet ik e-mails leren beantwoorden en ineens interviews doen”, zegt hij. Daarnaast vertelt hij hoe hij Lenkers aanbod om samen te werken vele malen afsloeg, totdat hij uiteindelijk toegaf. “Het is een van de beste keuzes uit mijn leven gebleken.” In plaats van te gaan voor hippe, jonge artiesten kiest Big Thief er liever voor om hun middelen en onberispelijke talent te gebruiken voor een project met iemand als Zimmerman. De band blaast nieuw leven in het werk van vorige generaties dat een modern publiek gewoonweg niet meer bereikt.
©️ Adrianne Lenker by Erinn Springer for The New York Times
Op haar zeventiende verdiende Lenker een volledige beurs aan the Berklee College of Music door precies het tegenovergestelde te zijn van hun modelstudent: een jonge vrouw, onwetend over de technische kant van muziek, maar vol talent. “I went into [Damien Bracken’s] office and I said, ‘I don’t know any of this music theory, any of this stuff that is on your curriculum, but can I play you a song?” vertelt ze aan the New Yorker. In hetzelfde interview beschrijft Lenker hoe haar ouders een religieuze sekte verlieten toen ze nog jong was. Die beslissing opende een wereld van mogelijkheden en vrijheid, zowel voor haar als haar familie. Gelijksoortige thema's komen terug in Real House, het openingsnummer van haar soloalbum Bright Future (2024), een unieke verzameling anekdotische verhalen en eerlijkheid. De eerste woorden worden ingeleid door een pittoresk pianodeuntje dat representatief is voor de poëtische eenvoud van het nummer. Dat samenspel onthult de dunne ruimte tussen het verleden en het heden, en de afstand die ontstaat wanneer vroege herinneringen worden beschreven vanuit een hedendaags perspectief:
Do you remember running?
The purity of the air around
Braiding willow branches into a crown
That love is all I want
De verzen zijn gevuld met kinderlijke emoties die Lenker hardop voorleest, niet helemaal pratend maar ook niet helemaal zingend:
We moved into a real house
A wild field behind it
I wanted to be an inventor
Collected scraps to make a portal
I wanted so much for magic to be real
Real House is in essentie een episch gedicht van zes minuten. In plaats van te spreken over goden en bovennatuurlijke krachten, spreekt ze tot haar moeder, haar eigen herinneringen, en nodigt ze de luisteraar uit in haar ouderlijk huis, terwijl ze het zin voor zin heropbouwt.
“De anekdotes en namen in haar muziek zijn zelden verzonnen – het zijn vrienden, tijden in haar leven die ze heeft meegemaakt. ”
Lenkers songwriting is een landkaart van familiale anekdotes en de subtiele, vaak onzichtbare details van intermenselijke relaties: compacte verhalen die strak passen in complexe muzikale ritmes en mozaïekachtige rijmschema’s. De anekdotes en namen in haar muziek zijn zelden verzonnen – het zijn vrienden, tijden in haar leven die ze heeft meegemaakt. In Mythological Beauty, bijvoorbeeld, beschrijft ze hoe ze als kind een ernstige hoofdwond opliep waarvan het litteken nog steeds zichtbaar is:
Rented a house in Nisswa, Minnesota
Shrapnel and oil cans, rhubarb in the yard
I built a ladder out of metal pieces
Father was working hard
Standing beneath the oak tree by the front door
You were inside baking bread
Sister came out and put her arms around me
Blood gushing from my head
You held me in the backseat with a dishrag
Soaking up blood with your eye
I was just five and you were twenty-seven
Praying, “Don’t let my baby die.”
Een tweede voorbeeld van metaforische en elliptische reconstructie is te vinden in nummers als Not, Shoulders en Dried Roses, waarin ze ruimte laat voor interpretatie en projectie door details en interpersoonlijke dynamieken te benoemen zonder al te veel weg te geven en cryptisch te blijven.
Hoewel de scènes in Lenkers teksten vaak gekenmerkt worden door bescheidenheid en menselijkheid, is haar taalgebruik allesbehalve werelds. Ze gebruikt ‘shrapnel and oil cans’, ‘rhubarb’ en ‘Nisswa, Minnesota’ moeiteloos in twee achtereenvolgende zinnen en hanteert steevast complexe rijmschema’s die nooit complex voelen door hun verhalende kwaliteit. Lenkers lyrics zijn onreproduceerbaar en sterk onderscheidbaar van andere moderne songwriters, in zowel tekstuele behendigheid als originaliteit. De kwaliteiten in Lenkers werk (vooral nummers als Rock and Sing) doen denken aan de poëzie van Maya Angelou, Walt Whitman, Arthur Rimbaud of Bob Dylan – die, door het voorbijgaan van tijd, de maatschappelijke relevantie van hun werk en de academische analyses, ontelbare literaire lof ontvingen.
Dylan won in 2016 de Nobelprijs voor Literatuur. Die gebeurtenis zorgde voor een heropleving in de bestudering van songteksten als literatuur en introduceerde het idee van muziek als poëzie met additionele dimensies terug in het maatschappelijke bewustzijn. Naar aanleiding daarvan beargumenteert Craig Morgan Teicher in Why Bob Dylan's Songs Are Literature het volgende:
“There is a common sense that poetry exists in a world of pure language, but a poem is, in fact, both the music and the words. Poetry’s sonic aspects — such as syllable sounds, rhyme, rhythm, assonance, dissonance, and meter — are meant to “accompany” the content, to set the mood, to refer to and elicit a sensory experience related to the emotions and images of the poem. […] Dylan’s lyrics alone don’t compare to a poem, but a complete song — words, music, arrangement, instrumentation, all of it taken together — does.”
Adain Day introduceerde Dylan al in 1988 in de wereld van literatuurstudie met Jokerman: Reading the Lyrics of Bob Dylan, waarin hij via literaire kritiek de poëtica van zijn songwriting benadrukt. Ook is Lloyd Whitesells analyse van Joni Mitchell in Harmonic Palette in Early Joni Mitchell (2002) een belangrijk voorbeeld van de studie van muziek als tekstuele kunstvorm, waarin Whitesell nauwgezet Mitchells poëtica analyseert – een grote inspiratiebron voor hedendaagse songwriters als Lenker. De 2023 boekpublicatie van Paul McCartneys The Lyrics: 1956 to the Present nodigt daarnaast ook uit om McCartneys songteksten uit hun context te halen en de literaire waarde van zijn songwriting aan het licht te brengen.
Toch blijven artistieke verkenningen en taalanalyses vaak beperkt tot canonieke teksten en auteurs. Dylans overwinning is een grote stap voorwaarts naar de erkenning van songwriting als literaire praktijk. Het is echter nog steeds onwaarschijnlijk dat die erkenning in de nabije toekomst zal uitbreiden tot hedendaagse muziek, omdat lofzang te vaak achteraf verschijnt – op uitzondering van duizenden muziekliefhebbers op het internet en een handvol eigentijdse critici.
In The Ordinary Brilliance of Big Thief vergelijkt Jia Tolentino, Amerikaanse schrijver en journalist, het nummer Mary met het werk van de modernistische schrijfster, toneelschrijver en dichteres Gertrude Stein – een van de weinige gerechtvaardigde eerbiedigingen van Lenkers songwriting. De combinatie van zorgvuldig gemaakte klinkerrijmen, de complexe ritmische uitingen van lettergrepen, empirische verwijzingen en de algehele uitzonderlijke vertelling maken Mary zowel een sterk lyrisch verhaal als een sterk nummer. Het is niet minder boeiend of vormelijk interessant dan modernistische poëzie, en kan gemakkelijk als zodanig gelezen worden onder de vleugels van Big Thiefs instrumentatie, die de band live nog krachtiger uitvoert. Mary's post-chorus gaat als volgt:
Monastery monochrome
Boom balloon machine and oh
Diamond rings and gutter bones
Marching up the mountain
With our aching planning
High and smiling
Cheap drink
Dark and violent
Full of butterflies
The violent tenderness
The sweetest silence
The clay you find is fortified
We felt unfocused fade the line
The sugar rush
The constant hush
The pushing of the water gush
The marching band
When April ran
May June bugs fly in
Push your own gin Jacob
With the tired wiry brandy look
Here we go around Mary, in your famous story book
Lenker bemeestert de vaardigheid om de meest schijnbaar futiele details vast te grijpen en een helder beeld te schetsen van het scala zintuiglijke prikkels rondom specifieke scènes - zowel bestaande als metaforische. Lenker neemt de luisteraar op schoot en laat ons door haar ogen kijken, alsof ze de onbekende wereld aan een kind laat zien. Dezelfde elementen komen terug in Simulation Swarm, een zeer abstract maar tegelijkertijd zeer specifiek verhaal verteld onder een melodisch, rond geluid dat in cirkels door de woorden heen gaat:
I remember building an energy shield
In your room, like a temple
Swallows in the windless field
Very thin, with your mother
Tall as a pale green tree
Very wild, bright as winter
Rising with a prism key
And a child to deliver
Taken with the blood and vine
As the first little angel
Little Andy, soft in your newborn skin
Only one, little Andy, will you return again?
I believe we can renew
And you could be my brother
Once again, fall asleep with our backs against each other
You believe, I believe too
That you are the river of light who I love
That I sing to in the belly of the empty night
Een ander voorbeeld van zorgvuldige narratieve framing is het nummer dragon eyes, uitgebracht op songs (2020), een hartverscheurend album vol hoogstpersoonlijke ballads met uitzonderlijk gecompliceerde maar schijnbaar toegankelijke gitaarpatronen – hier en daar bekomen door een verfkwast als plectrum te gebruiken. Opnieuw trekt Lenker ons vanaf het eerste couplet haar wereld in, terwijl ze haar akoestische gitaar zo rauw mogelijk laat:
Freezing at the edge of the bed
Chewing a cigarette and repeating
Shadows of the words I said
I don't wanna blame you
I don't wanna blame
Op hetzelfde album lijkt anything een dagboeknotitie weer te geven die zou kunnen thuishoren in een kersteditie van Woolfs Ms. Dalloway of Joyce' Ulysses:
Christmas Eve with your mother and sis
Don't wanna fight but your mother insists
Dog's white teeth slice right through my fist
Drive to the ER and they put me on risk
Grocery store list, now you get this
Unchecked calls and messages
I don't wanna be the owner of your fantasy
I just wanna be a part of your family
Verderop in het lied zingt ze:
Weren't we the stars in Heaven?
Weren't we the salt in the sea?
Dragon in the new warm mountain
Didn't you believe in me?
You held me the whole way through
But I couldn't say the words like you
I was scared, Indigo, but I wanted to
I was scared, Indigo, but I wanted to
De derde en vierde regel verwijzen naar het Big Thief-album Dragon New Warm Mountain I Believe in You, een intertekstualiteit die op zich al hartverscheurend genoeg is, gevolgd door de naam Indigo in de laatste twee coupletten, haar ex-geliefde en mede-muzikante Indigo Sparke. Het hele album, samen met instrumentals (waarin Spake weer opduikt in music for indigo, een twinkelende gitaarsessie die klinkt alsof ze in de kamer naast je speelt) werd opgenomen in de isolatie van de coronapandemie, ergens in een hut, waarop je de regen in come kunt horen vallen. Opnieuw bevat het album een hoge mate van intimiteit en scènes die te specifiek zijn om verzonnen of onpersoonlijk te zijn, een unieke meerwaarde die doet denken aan de geïsoleerde zelfexpressie te vinden in openbare dagboeken. Lenkers soloproject balanceert de kracht van Big Thief uit. Ze verkent een diepere intimiteit en laat haar instrumenten vaker uitgekleed en rauw. De twee verschillende versies van Vampire Empire, solo en Big Thief, illustreren perfect het verschil tussen de twee projecten; in haar eigen versie is er meer ruimte voor nuance, minder voor woede.
“Het mysterie in Lenkers muziek blijft onopgelost en de pure boodschap van haar nummers wordt nauwelijks achterhaald (op een aantal interviews na). Toch lijk je de kern te voelen, wat de nummers beschrijven, wie ze is en was.”
Lenkers muziek is een langzame liefde die na verloop van tijd verandert in liefde op het eerste gezicht, door het onvermijdelijke blinde vertrouwen in haar vaardigheid als songwriter en muzikant. Haar muziek creëert nostalgie naar een verleden dat je zelf niet ervaarde. Het mysterie in Lenkers muziek blijft onopgelost en de pure boodschap van haar nummers wordt nauwelijks achterhaald (op een aantal interviews na). Toch lijk je de kern te voelen, wat de nummers beschrijven, wie ze is en was. Lenker bewaart ruimte voor wat ze op een bepaald moment wil creëren, zoals de komst van haar drieëndertigste verjaardag, of een sensuele slaapkamerscène in Pretty Things.
De kracht van verhalende songwriting ligt in het vermogen en de luxe om verhalen op een eigenzinnige manier te vertellen, met de bekwaamheid van eigen stem en handen. Die extra lichamelijke dimensie creëert een diepere bekendheid met een schrijver en legt hun ziel vele malen meer bloot dan bij schrijvers mogelijk is. De illusie van vertrouwdheid zorgt voor een intensere duik in het hart van artiesten die wezenlijk hun eigen nummers schrijven, wat zonder twijfel het geval is bij Lenker, zelfs zonder de credits na te kijken. Muziek bezit wellicht oneindig meer potentie voor ontleding dan poëzie op papier, of welke vorm van literatuur dan ook - vooral voor schrijvers die alive and kicking zijn en in de wereld bestaan als publieke figuren en individuen. Factoren als imago, persoonlijkheid, punctuatie, instrumentatie en sociale context veranderen de boodschap van muziek voortdurend.
Alles hangt af van de subtiele muzikale keuzes van de artiest, de interpretatie van de luisteraar en het moment in de tijd, een rivier waarvan hetzelfde water nooit twee keer wordt aangeraakt. In essentie leer je veel over Lenker door haar verhalen, hoewel de ware betekenis van haar woorden onopgelost blijven, en dat is een van de belangrijkste indicaties van bijzonder krachtige hedendaagse songwriting.
©️ Adrianne Lenker by Erinn Springer for The New York Times
Aline Janssen (she/her) is a literary scholar, writer and model who enjoys sounds, listening to others speak and various types of sunlight. In recent years, she graduated in both Linguistics and Literature and Film- and Theatre Studies. She is currently working on her novel, while writing for the Groene Amsterdammer and investigating side-quests such as music, visual arts, craniosacral therapy, solitude and possibly beekeeping.